familia 4

opiekun

powoływano go gdy osoba sui iuris nie była w stanie kierować swymi czynami i potrzebowała pomocy kogoś doświadczonego

opiece (tutela) podlegali

niedojrzali (mężczyźni i kobiety) sui iuris oraz w pewnym okresie historycznym dojrzałe kobiety sui iuris

tutela impuberum

gdy opiece podlegali niedojrzali sui iuris

tutela mulierum

gdy opiece podlegały dojrzałe kobiety sui iuris

powołanie opiekuna mogło nastąpić w

testamencie, z mocy ustawy XII tablic, poprzez wyznaczenie przez tutora

tutela testamentaria

powołanie w testamencie

tutela legitima

opieka z mocy ustawy XII tablic

tutela dativa

opiekun wyznaczony przez pretora jeśli ojciec nie wyznaczył opiekuna w testamencie i brak było krewnych

opiekunowie powinni sprawować pieczę

tak nad osobą podopiecznego (pupila) jak i nad jego majątkiem

tutor impuberis

zarządzał majątkiem pupila i uczył go, jak należy prowadzić sprawy majątkowe

pupil, po ukończeniu 7 roku życia

mógł sam podejmować akty przysparzające, czyli takie, które polepszały jego sytuację (powiększały majątek)

w przypadku czynności rozporządzających i zobowiązujących, które powodowały uszczuplenie majątku, tutor powinien dokonać

interpositio auctoritatis

interpositio auctoritatis

przyzwolenie na zawarcie czynności przez pupila

opieka tutela impuberis gasła

po dojściu pupila do dojrzałości

tutor powinien

rozliczyć się z byłym podopiecznym ze swojej działalności finansowej

opieka gasła tez w chwili

smierci i ccapitis deminutio czy tutora czy pupila

w przypadku niewłaściwego sprawowania opieki tutorowie mogli

być pociągnięci do odpowiedzialności przy pomocy skarg o charakterze karnym

skargi przeciwko tutorom

accusatio suspecti tutoris, miała na celu odsunięcie nieuczciwego tutora testamentowego od sprawowania opieki, zasądzenie tutora ściągało na niego infamię.

actio rationibus distrahendis

skarga, którą wytaczał sam pupil, po dojściu do dojrzałości, przeciw opiekunowi ustawowemu, który rozmyślnie sprzeniewierzył jego majątek

w późniejszym czasie w odniesieniu do tuteli mogła być stosowana też

skarga infamująca o charakterze „jakby kontraktowym” actio tutelae

actio tutelae

za jej pomocą tak były podopieczny jak i opiekun dochodzili swych roszczeń

tutela mulierum

opieka nad kobietami

tutela mulierum była niezbędna

w okresie u12t ze względu na wykluczenie kobiet z udziału w procesie legisakcyjnym i czynnościach formalnych

współudział opiekuna w tutela mulierum (udzielał interpositio auctoritatis tutoris) był potrzebny

jednynie do dokonania najważniejszych czynności prawnych, jak wyzwolenie niewolnika, testament, mancypacja, zaciągnięcie zobowiązania o wielkiej wadze

tutoris optio wprowadzono

w II wieku, w czasach republiki

tutoris optio

możliwość wyboru opiekuna przez żonę na mocy odpowiedniego sformułowania umieszczonego w testamencie przez zmarłego męża

ius trium liberorum

August, kobieta, która urodziła 3 dzieci (wyzwolenica 4) pozbywała się opiekuna

Klaudiusz zniósł

ustawową opiekę agnatów nad kobietami oraz sztucznie rozszerzył przywilej ius trium liberorum na te kobiety, które dostarczyły statków służących do przewozu zboża z Egiptu do Rzymu

W II wieku instytucja tuteli mulierum była tak słaba że

pretor mógł zmusić opiekuna do wyrażenia zgody

opiekuna kobiet nie można było

pociągnąć do odpowiedzialności za nienależyte sprawowanie opieki

Za Gaiusa już

praktycznie nie było tutela mulierum

kurator

dbał o majątek, a nie o osobę

najstarsza forma kurateli

znana już w u12t, kuratela nad osobami chorymi umysłowo i nad marnotrawcami

cura furiosu

kuratela nad osobami chorymi umysłowo

cura prodigi

kuratela nad marnotrawcami

prawdopodobnie początkowo o tym czy ktoś jest chorym umysłowo lub marnotrawcą decydowała

rada familijna (zgromadzenie gentylów)

w okresie XII tablic

pretor, a później również prefekt Rzymu i namiestnik prowincji przeprowadzali postępowanie (cognitio) zakończone dekretem pozbawiającym chorego czy marnotrawcę zarządu majątkiem i wyznaczali mu kuratora

kuratorami z mocy prawa byli

najbliżsi krewni agnacyjni, w późniejszym czasie kognacyjni

agnaci/kognaci byli osobami które

potem dziedziczyły po tej osobie, dlatego w ich interesie było dobre prowadzenie majątku

jeśli nie było agnatów/kognatów

kuratora powoływał pretor

wraz z rozwojem obrotu gospodarczego zaczęto otaczać ochroną prawną również

osoby dojrzałe, które nie ukończyły 25 roku życia

lex laetoria

z II w, w przypadku oszukania minora każdy mógł wnieść actio legis Laetoriae o ukaranie kontrahenta.

Pretor rozszerzył ochronę minorów w razie niekorzystnych skutków czynności prawnych poprzez

udzielenie im zarzutu procesowego (exceptio) lub przywrócenia do stanu pierwotnego (restitutio in integrum)

exceptio

zarzut procesowy

restitutio in integrum

przywrócenie do stanu pierwotnego

w związku z rozszerzoną ochroną minorów

bano się zawierać z nimi czynności prawnych, dlatego minorzy poprosili pretora o ustanowienie dla nich kuratora

curator minorum

kurator minorów, udzielał przyzwolenia, uczesniczył przy czynnościach prawnych

w przypadku udzielenia przyzwolenia minor nie mógł w przyszłości

bronić się exceptio ani występować o udzielenie restitutio in integrum

kurtor (curator minorum)

w odróżnieniu od opiekuna nie miał interpositio auctoritatis tutoris, udzielał jedynie przyzwolenia (consensus),

curator minorum był traktowany jako

zastępca

minor mógł podciągnąć

kuratora do odpowiedzalności za pomocą actio negotiorum gestorum

w późniejszym czasie pretor ustanawiał kuratora w związku z

konkretnymi sprawami np. da strzeżenia nieobjętej masy spadkowej, ochrony interesów dziecka poczętych, pomocy starcom, chorym lub ułomnym, do załatwiania spraw osób nieobecnych

zdolność do czynności prawnych

zdolność do samodzielnego składania i przyjmowania oświadczeń woli wywołujących skutki prawne (odrębna od zdolności prawnej)

syn będący osobą alieni iuris

nie miał w zasadzie zdolności prawnej

prawo rzymskie znało

ograniczenie zdolności do czynności prawnych

ograniczenie zdolności do czynności prawnej ze względu na

wiek, stan umysłowy, (te twa i dzisiaj) płeć i marnotrawstwo

ze względu na wiek można wyróżnić 3 podstawowe grupy osób

1. infantes 2. impuberes 3. puberes

infantes

dzieci poniżej 7 roku życia, pozbawione zdolności do czynności prawnych

impuberes

osoby +7 lat, w chłopcy do 14, dziewczęta 12 roku życia, uważane za niedojrzałe, takie które mogą samodzielnie dokonywać czynności przysp. (powiększających majątek), nie mogą bez zgody tutora dokonywać czynności rozp. i zob. (uszczuplających majątek)

jeśli zawarta czynność równocześnie powodowała przysporzenie i obciążała majątek niedojrzałego (np. kontrakt kupna sprzedaży) a opiekun nie wyraził zgody

przyjmowano jej skuteczność tylko w zakresie przysporzenia dla niedojrzałego (czynność kulejąca)

czynność kulejąca

jeśli zawarta czynność równocześnie powodowała przysporzenie i obciążała majątek niedojrzałego (np. kontrakt kupna sprzedaży) a opiekun nie wyraził zgody to przyjmowano jej skuteczność tylko w zakresie przysporzenia dla niedojrzałego

czynność kulejąca mogła

stać się skuteczna poprzez późniejsze zatwierdzenie jej przez pupila, który doszedł do dojrzałości

impuberes dwa

niedojrzali, nie mogli zawierać małżeństwa ani sporządzać testamentu, mieli ograniczoną zdolność od czynności prawnych

pubres

mężczyźni powyżej 14 roku życia, mieli pełną zdolność do czynności prawnych, dla osób poniżej 25 ze względu na niedoświadczenie życiowe ustanawiano kuratora

kobiety początkowo w zasadzie od pierwszych lat pryncypatu po ukończeniu 12 r.z.(po uzyskaniu dojrzałości)

miały nadal tutora, gdyż miały jedynie ograniczoną zdolność do czynności prawnych

w zasadzie od II wieku kobiety wolnourodzone

nie podlegały już tuteli

furiosi

osoby chore umysłowo

osoby chore umysłowo były

pozbawione zdolności do czynności prawnych

osoby chore umysłowo miały

kuratora

w czasie przerw w chorobie osoby umysłowo chore

odzyskiwały pełną zdolność do czynności prawnych

prodigus

marnotrawca

pretor na drodze ... odbierał marnotrawcy początkowo w ogóle możność zarządu majątkiem

interdictio bonorum

interdictio bonorum

pretor odbierał marnotrawcy początkowo w ogóle możność zarządu majątkiem, w późniejszym czasie dokonywania czynności umniejszających bądź obciążających majątek

marnotrawca miał

ograniczoną zdolność do czynności prawnych

marnotrawca miał

kuratora

infamia

utrata czci obywatelskiej

infamia mogła powstać

bezpośrednio na skutek popełnienia czynu haniebnego (np. dezercji) lub w sposób pośredni na skutek wyroku w procesie karnym lub cywilnym

turpitudo

mniej sprecyzowana forma ujmy w czci obywatelskiej