Kościół – podstawowe pojęcia

założyciel Kościoła

Jezus Chrystus

głowa Kościoła

Jezus Chrystus

Kefas

inaczej: Piotr, czyli Skała; imię Szymona, pierwszego wśród Apostołów, które nadał mu Jezus Chrystus, mówiąc, że na nim zbuduje swój Kościół; pierwszy biskup Rzymu (papież)

Kościół

(gr. ecclesia – zgromadzenie) wspólnota wyznawców Chrystusa, stanowiąca jego mistyczne Ciało, a zarazem lud Boży

Apostołowie

(gr. apostolos – posłany) najbliżsi uczniowie Jezusa Chrystusa, zwani Dwunastoma: Andrzej i Szymon, zw. Piotrem (Kefas), Jakub i Jan (synowie Zebedeusza), Filip z Betsaidy, Bartłomiej – Natanael z Ptolemaidy, Tomasz (zwany Didymos), Mateusz – Lewi (były celnik), Jakub i Juda Tadeusz (synowie Alfeusza), Szymon Kananejczyk (zwany Gorliwym), Judasz Iskariota (zdrajca Jezusa); po samobójstwie Judasza zastąpił go Maciej; potem apostołami zwano też innych, m.in. Szawła (Pawła) z Tarsu.

chrzest

pierwszy z 3 sakramentów inicjacji chrześcijańskiej, polegający na obmyciu człowieka wodą w imię Ojca, Syna i Ducha Świętego, przez co staje się on członkiem Kościoła; najgłębszy sens tego sakramentu to zanurzenie człowieka w śmierć Chrystusa, by umarł z Nim dla grzechu i odtąd żył dla Niego

sukcesja apostolska

przejmowanie przez kolejnych biskupów władzy udzielonej przez Chrystusa Apostołom, przekazywanej poprzez nieprzerwany łańcuch święceń biskupich

asystencja Ducha Świętego

obecność i działanie w Kościele Ducha Świętego, którego posłał Ojciec i Syn (Zesłanie Ducha Świętego); prowadzenie i uświęcanie Kościoła przez Ducha Świętego jest warunkiem istnienia Kościoła i tego, że Kościół jako całość nie pobłądzi w wierze

osoba konsekrowana

osoba, która złożyła śluby czystości, ubóstwa i posłuszeństwa – zakonnik lub członek instytutu świeckiego, albo wdowa lub dziewica konsekrowana

mnich

dawniej: osoba prowadząca życie modlitewne w odosobnieniu (od gr. monachos – samotnik) lub niewielkiej zamkniętej wspólnocie

kapłan

(łac. Pontifex – budowniczy mostów) duchowny, który dzięki przyjęciu sakramentu święceń (święcenia prezbiteratu lub biskupie) pośredniczy między Bogiem a ludźmi

biskup

(gr. episkopos – nadzorca) najwyższy ze stopni w hierarchii kościelnej; biskupi mają pełnię władzy kapłańskiej, są głównymi pasterzami Kościoła, stanowią centrum jedności w swoich diecezjach, a wszyscy razem z bp. Rzymu – jedności całego Kościoła

kardynał

(łac. cardinalis – zasadniczy) najwyższa po papieżu godność kościelna; po śmierci papieża kardynałowie przed 80. rokiem życia zgromadzeni w Kolegium Kardynałów wybierają na konklawe nowego papieża

papież

tytuł biskupa Rzymu; obecnie pełny tytuł papieża to: Biskup Rzymu, Wikariusz (Zastępca) Jezusa Chrystusa, Następca Księcia Apostołów, Najwyższy Kapłan Kościoła Powszechnego, Prymas Włoch, Arcybiskup i Metropolita Prowincji Rzymskiej, Suweren Państwa Miasta Watykan, Sługa Sług Bożych; tytułem „papież” posługuje się także 2 patriarchów wschodnich (prawosławny patriarcha Aleksandrii i całej Afryki oraz koptyjski patriarcha Aleksandrii, głowa Kościoła koptyjskiego)

sobór powszechny/ekumeniczny

(gr. oikumene – cały zamieszkany świat) zgromadzenie pod przewodnictwem papieża biskupów i innych przedstawicieli reprezentujących cały Kościół, którego decyzje dotyczące doktryny, kultu, dyscypliny itp. są wiążące dla wszystkich chrześcijan; jego postanowienia mają najwyższy autorytet, jaki Kościół może nadać swoim decyzjom (od 1870 r. sobór i papież sa podmiotami najwyższej władzy w Kościele). Ostatnim takim soborem był: zdaniem większości Kościołów niekatolickich – Nicejski II (787 r.), zdani

synod

(sobór partykularny) zgromadzenie reprezentantów diecezji lub metropolii, a w Kościele Wschodnim – również: patriarchatu

synod biskupów

instytucja doradcza papieża, istniejąca od 1965 r. – zebranie przedstawicieli Episkopatów (biskupów) z różnych regionów świata w celu omówienia zagadnień związanych z działalnością Kościoła

konferencja episkopatu

stała instytucja biskupów danego terenu (zazwyczaj danego państwa, czasem kilku państw) będąca forum współpracy w sprawach dotyczących wszystkich leżących na nim diecezji; w Polsce głównymi jej organami konferencji episkopatu są: Zebranie Plenarne, Rada Biskupów Diecezjalnych, Przewodniczący i jego zastępca, Prezydium, Rada Stała, Sekretarz Generalny, stałe komisje

prymas

tytuł rządcy archidiecezji, z którą ze względu na jej szczególną rolę związano ten tytuł, zazwyczaj: pierwszej stolicy biskupiej danego państwa (łac. prima sedes)

patriarcha

1. w Kościołach wschodnich: zwierzchnik metropolitów, rządzący patriarchatem; 2. w Kościele łacińskim: tytuł honorowy arcybiskupów Wenecji, Lizbony i dwóch arcybiskupów indyjskich; a także: zwierzchnik Łacińskiego Patriarchatu Jerozolimy

sufragan

każdy biskup diecezjalny w stosunku do swojego metropolity; dawniej: biskup pomocniczy, wyznaczony do pomocy biskupowi diecezjalnemu, mający jednak własną diecezję tytularną

diecezja

podstawowa kościelna jednostka administracyjna zarządzana przez biskupa, zarazem część ludu Bożego powierzona opiece duszpasterskiej biskupa

archidiecezja

wyższa rangą diecezja zarządzana przez arcybiskupa, której stolica zazwyczaj jest siedzibą metropolii

metropolia

prowincja kościelna składająca się z kilku diecezji, na jej czele stoi arcybiskup metropolita, jej stolicą jest siedziba archidiecezji

Pontifex Maximus

(łac. najwyższy kapłan) od Grzegorza Wielkiego (VI w.) tytuł papieży, wcześniej cesarzy rzymskich

Stolica Apostolska

(inaczej Stolica Święta) władza zwierzchnia papieża w Kościele Katolickim wraz z jej instancjami wykonawczymi (Kuria Rzymska) stanowiąca podmiot prawa międzynarodowego, mająca siedzibę w Państwie Watykan, z którym jest połączona unią personalną i funkcjonalną

Watykan

(Państwo Watykańskie) miasto-państwo, którego monarchą jest papież, siedziba władz Kościoła katolickiego; połączone unią personalną i funkcjonalną ze Stolicą Apostolską

nuncjusz apostolski

stały przedstawiciel Stolicy Apostolskiej akredytowany przy rządzie państwa, z którym utrzymuje ona stosunki dyplomatyczne; zarazem pośrednik między papieżem a Kościołem w danym państwie

legat

przedstawiciel Stolicy Apostolskiej, któremu powierzono określoną misję

dykasteria

(gr. sąd, władza, urząd) określenie przysługujące urzędom Kurii Rzymskiej

Kuria Rzymska

organ, przez który papież sprawuje władzę, składający się z urzędów takich jak: Sekretariat Stanu, kongregacje, rady i komisje, trybunały i inne

prałat

1. osobisty tytuł: kapelana Jego Świątobliwości, prałata honorowego Jego Świątobliwości; 2. ogólne określenie wysokiego rangą duchownego (odpowiednik wł. monsignore); 3. ordynariusz prałatury terytorialnej lub personalnej

infułat

właściwie: protonotariusz apostolski: 1. urzędnik kurii rzymskiej – papieski notariusz, zajmujący się dokumentacją w zakresie formalności prawnych i tłumaczeń (protonotariusz de numero); 2. najwyższy tytuł honorowy prezbiterów przyznawany przez papieża na wniosek biskupa (protonotariusz supra numerum); infułaci mają prawo noszenia infuły

diakon

najniższy stopień sakramentu święceń; początkowo funkcja diakona wiązała się ze zbieraniem i rozdzielaniem jałmużny, a z czasem: z określonymi uprawnieniami w ramach posługi we Mszy św., na Soborze Watykańskim II reaktywowany jako stała posługa; dostępny dla mężczyzn żonatych po osiągnięciu odpowiedniego wieku (diakonat stały) lub młodych związanych celibatem (diakonat jako stopień przed święceniami prezbiteratu, zazwyczaj na 6 m-cy przed)

diakonisa

posługa przewidziana dla kobiet związana z pełnieniem w Kościele niektórych funkcji religijnych i charytatywnych; rozwinęła się w III i IV w., w Kościele łacińskim zniesiona w VI w.