norge før og nå

szczególny

særegne

popularny artysta

en populær entertainer

Børretzen zadebiutował jako pisarz w 1959 roku,

Børretzen debuterte som forfatter i 1959,

napisał szereg książek dla dzieci i dorosłych.

har skrevet en rekke bøker for barn og voksne.

Ten fragment pochodzi z książki

Dette utdraget er hentet fra boka

Książka została nakręcona w 2000 roku: Kiedy spotkałem Jezusa... z procą

Boka ble filmatisert i 2000: Da jeg traff Jesus ... med sprettert

mój świat z dzieciństwa

min barndoms verden

Myślałem, że świat składa się z mojego świata

trodde jeg at Verden bestod av min verden

kartki świąteczne

julekort

lotnik

flyveren

Świat był bardzo duży

Verden var meget stor

Świat z czasem się zmniejszył

Verden er jo blitt mindre etter hvert

nieskończenie duże

uendelig stor

próba

forsøke

ze strony matki

på morssiden

nigdy nie widziałem Murzyna

hadde aldri sett en neger

Był Murzynem i zamordował cztery osoby w Wisconsin i został stracony w St. Quentin w 1921 roku

Han var neger og myrdet fire mennesker i Wisconsin og ble henrettet i St. Quentin i 1921

parowiec opalany drewnem

vedfyrt dampbåt

Stamtąd pojechała pociągiem do Flekkefjord, gdzie spędziła noc z inną siostrą, która była żoną poczmistrza.

Derfra reiste hun med tog til Flekkefjord, hvor hun overnattet hos en annen søster som var gift med postmesteren

Trzeciego dnia wybrała nadmorską trasę

Tredje dagen tok hun kystruta

I jak powiedziałem wcześniej, przyjechała na Boże Narodzenie i, o ile pamiętam, została z nami o godz

Og som jeg har fortalt før, så kom hun en jul på besøk, og såvidt jeg husker, ble hun hos oss på

Kiedy przybyła, najpierw przeszła na nogach trzydzieści mil od Oslo. Tam spędziła noc ze swoją siostrą, która tam mieszkała

. Da hun kom, hadde hun først gått, på sine bein, tre mil fra oslo. Der overnattet hun hos sin søster, som bodde der

i prawdopodobnie nigdy nie widziałem Szweda

og sannsynligvis aldri sett en svenske

Jørn, został dźgnięty nożem przez Szweda w barze w Detroit w 1918 roku.

Jørn, ble stukket med kniv av en svenske på en bar i Detroit i 1918.

był dość mały wzrost

var ganske liten av vekst

pani w czarnej sukience do kostek z guzikami na całej długości

dame i svart fotsid kjole med knapper hele veien

Wyglądała egzotycznie, chociaż wtedy tak nie sądziłem.

Hun så eksotisk ut, selv om jeg ikke syntes det den gangen.

Egzotyczny jak tubylec.

Eksotisk som en innfødt.

Usmażyła plastry ryżu i powiedziała: „Teraz muszą być ucztowane, laleczki i jeść nasycone.

Hun stekte rislapper og sa: «No må de vera gilde, bodn, og ete dokke mette.

Babcia wiedziała, że Murzyni zabijają ludzi w Ameryce, że Szwedzi pchają nożem i że mieszkańcy Oslo są szczęśliwi

bestemor visste altså at negre drepte folk i Amerika, at svensker stakk med kniv og at oslofolk var gærne

Dodatkowo

Dertil

nie lubiła katolików, Niemców, Żydów i obcokrajowców

mislikte hun katolikker, tyskere, jøder og utlendinger

Uważała ich za niechrześcijańskich (była głęboko wierząca), niemoralnych, niewiarygodnych, a zatem chętnych.

Hun regnet dem som ukristelige (hun var sterkt troende), umoralske, upålitelige og, altså, gærne

W dodatku uzależnieni od picia, bo po co chodzili do tego baru w Detroit

Dertil henfalne til drikk, for hva skulle de ellers på den baren i Detroit

Bała się mieszkańców Stavanger, mojej babci, kiedy żyła

Hun var redd for stavangerfolk, min mormor, mens hun levde

mały

vesle

Widziała Świętego Mikołaja kilka razy w wieczornych ciemnościach za szybą w kuchni.

Hun hadde sett nissen flere ganger i kveldsmørket utenfor kjøkkenglaset.

Imigracja

Innvandring

emigracja

utvandring

W lipcu 1825 r. Łódź „Restauration” opuściła Stavanger z 52 osobami na pokładzie

juli 1825 reiste båten «Restauration» fra Stavanger med 52 personer om bord

Był to początek szerokiej emigracji z Norwegii do Ameryki

Dette var starten på en omfattende utvandring fra Norge til Amerika

obszerny

omfattende

W okresie od 1825 do 1915 wyemigrował w sumie prawie

I perioden fra 1825 til 1915 utvandret til sammen nesten

Na tle ówczesnej liczby ludności Norwegia zajmowała drugie miejsce pod względem emigracji z Europy do Ameryki.

Sammenliknet med folketallet i landet på den tiden var Norge på andreplass i utvandring fra Europa til Amerika.

W porównaniu do

Sammenliknet med

populacja

folketallet

Tylko Irlandia miała więcej migrantów w stosunku do liczby ludności

Bare Irland hadde flereemigranter i forhold til folketall

w stosunku do

i forhold til

więcej

mer

Podróżowali szczególnie biedni ludzie

Det var særlig fattige folk som reiste

ubogi

fattige

biedni ludzie

fattige folk

szczególnie

saærlig

Populacja znacznie wzrosła

Folketallet hadde økt mye

znacznie wzrosła

økt mye

wzrosła

økt

gospodarstwa były w wielu miejscach małe.

gårdene var små mange steder.

Nie można ich było podzielić między dzieci

De kunne ikke bli delt mellom barna

najstarszy przejął gospodarstwo

den eldste overtok gården

Dlatego reszta rodzeństwa często nie miała z czego żyć

Dermed sto resten av søsknene ofte uten noe å leve av

a zatem

dermed

pozostał reszta

sto resten

dokładny

nøyaktig

rozważać

å overveie; overveier

zapewniać

å forsikre; forsikrer

zawierać

å inneholde; inneholder

ilość

en mengde

uniknąć

unngå

świadomy

bevisst

stał bez niczego do życia

sto uten noe å leve av

natychmiast

umiddelbart

wpłynąć

påvirke

wymagać

krever

chyba że rodzina była bogata

med mindre familien var rik

chyba że

med mindre

Wtedy mogliby zostać urzędnikami państwowymi

Da kunne de bli embetsmenn

urzędnicy

embets

rozwiązanie

løsningen

W niektórych miejscach gminy płaciły również za bilet biednym.

Noen steder betalte også kommunene billetten for de fattige.

gminy

kummunene

wspierać ich w funduszu ubogich, ówczesnym urzędzie socjalnym

forsørge dem på fattigkassen, den tidas sosialkontor

zaopiekować się

å forsørge

na funduszu dla ubogich

på fattigkassen

W tym samym czasie wielu wyemigrowało do Norwegii

Samtidig innvandret mange til Norge

jednoczesny, równocześnie

samtidig

Większość pracowała w rolnictwie, kopalniach lub rybołówstwie

De fleste arbeidet med jordbruk, i gruver eller med fiske

kopalnie

gruver

Niektórzy pracowali również jako robotnicy budowlani na kolei

En del arbeidet også som anleggsarbeidere på jernbanen

kolej żelazna

jernbanen

budowlańcy

anleggsarbeidere

Ostatecznie w Norwegii powstało wiele kopalni.

Etter hvert ble det laget mange gruver i Norge.

stopniowo, powoli

etter hvert

Były to zwłaszcza kopalnie srebra i miedzi

Det var særlig sølvgruver og kobbergruver

kopalnie srebra

sølvgruver

kopalnie miedzi

kobbergruver

Do pracy przyjeżdżało tu także wielu niemieckich imigrantów

Hit kom det også mange tyske innvandrere for å arbeide

oto nadeszło

hit kom det

Po 1915 roku emigracja do Ameryki spadła

Etter 1915 avtok utvandringen til Amerika

spadła

avtok

Ta emigracja była uwarunkowana finansowo i religijnie

Denne utvandringen haddevært økonomisk og religiøst betinget

warunkowy

betinget

religijnie

religiøst

gospodarczy

økonomisk

Emigranci podróżowali, aby spróbować stworzyć życie na wyższym poziomie niż to było możliwe w Norwegii

Utvandrerne reiste for å prøve åskape et liv med bedre levestandard enn det som var mulig i Norge

co było możliwe w Norwegii

som var mulig i Norge

tworzyć

å skape

standard życia

levestandard

W tym czasie w Ameryce panowała większa swoboda religijna niż w Europie

På den tiden var det større grad av trosfrihet i Amerika enn i Europa

wolność religijna

trosfrihet

Podczas II wojny światowej emigracja z Norwegii ponownie nabrała rozpędu

Under andre verdenskrig tok utvandringen fra Norge seg opp igjen

Jednak większość z tych Norwegów wróciła do Norwegii po zakończeniu wojny w 1945 roku

De fleste av disse nordmennene vendte imidlertid tilbake til Norge da krigen varslutt i 1945

wrócił jednak do

vendte imidlertid tilbake til

jednak

imidlertid

dlaczego ludzie odeszli

hvorfor har folk dratt

Wielu tęskniło za domem i często wzywali z domu listy

Mange lengtet hjem, og de etterlyste ofte brev hjemmefra

Drodzy Rodzice, o ich przemyśleniach związanych z podróżą do Ameryki:

Kjære foreldre, om deres tanker om å reise til Amerika:

Radzę nie wychodzić z bezpiecznego domu w poszukiwaniu niebezpiecznego tutaj

Jeg råder dere til ikke å forlate deres trygge hjem for å søke det usikre her

radzę ci

Jeg råder dere til

zostawiać, opuszczać

å forlate

nie jest zbyt szczęśliwy, że tu przyjechał, ponieważ nie dostał tego dokładnie tak, jak oczekiwał

han er ikke særlig glad for at han har kommet hit siden han ikke akkurat har fått det slik som han ventet

"Tutaj" używane dla czasowników wyrażających ruch.

hit

Inni starzy ludzie, którzy tu przybyli, również nie są zadowoleni z tego, co zrobili.

Andre gamle folk som har kommet hit, er heller ikke glade over det de har gjort.

Kradzieże i morderstwa są na porządku dziennym, a wielu z nich trafia do więzienia

Ran og mord er dagligdags, og mange havner i fengsel

i wielu kończy w więzieniu

og mange havner i fengsel

kończy się w

havner i

więzienie

fengsel

rozbój

ran

morderstwo

mord

Ale ponieważ takie przypadki są rzadko lub nigdy nie są właściwie badane, moby często wyznaczają siebie na sędziów.

Men siden slike saker sjelden eller aldri blir etterforsket ordentlig, utnevner ofte pøbelenseg selv til dommer

Ale ponieważ takie przypadki są rzadko lub nigdy właściwie badane

Men siden slike saker sjelden eller aldri blir etterforsket ordentlig

rzadko lub nigdy

sjelden eller aldri

jest badany

blir etterforsket

prawidłowo

ordentlig

często sam wyznacza mafię na sędziego

utnevner ofte pøbelenseg selv til dommer

mianuje

utnevner

tłum

pøbelenseg

Tłum

pøbelen

20, tak może 50, zamaskowani i uzbrojeni mężczyźni wpadają do ratusza, segregator i bez zbędnych ceregieli zabierają ze sobą więźnia lub jeńców

20, ja kanskje 50, maskekledde og bevæpnede menn stormer bort til byens rådhus, bindervakten og tar uten videre fangen eller fangene med

Lubią przychodzić w nocy.

De kommer gjerne om natten.

zamaskowani i uzbrojeni mężczyźni szturmują ratusz

maskekledde og bevæpnede menn stormer bort til byens rådhus

zamaskowany

maskekledde

uzbrojony

bevæpnede

łatwo zabiera ze sobą więźnia lub więźniów

tar uten videre fangen eller fangene med

wiąże strażnika

binder vakten

więzień

fangen

Odciągają ich, zarzucając pętlę więźniom na szyje

De sleper dem av gårde, kaster en løkke om fangenes hals

zawiesza je na najbliższym drzewie, a następnie opuszcza, nie zatrzymując ich nikogo

henger dem i nærmeste tre for deretter å dra igjen uten at noen stopper dem

Tak kochanie, mówię teraz to samo co wcześniej, że jestem szczęśliwy i dziękuję mojemu twórcy za przybycie tutaj!

Ja kjære, jeg sier det samme nå som før at jeg er glad og takker min skaper for at jeg kom hit!

880 Bitwa pod Hafrsfjordem - Harald Hårfagre jednoczy Norwegię w jedno królestwo.

880Slaget i Hafrsfjord – Harald Hårfagre samler Norge til ett rike.

1350 Czarna śmierć uderza w Norwegię i osłabia norweski aparat państwowy

1350Svartedauden rammer Norge og svekker det norske statsapparatet

Krach na giełdzie nowojorskiej. Spowolnienie gospodarcze będzie miało duże znaczenie dla Norwegii

Krakket på børsen i New York. Den økonomiske nedgangen får stor betydning for Norge

Wikingowie atakują klasztor w Lindisfarne, rozpoczyna się era Wikingów

Vikinger angriper klosteret på Lindisfarne, vikingtiden starter

Norwegia będzie wolnym krajem. Monarchia została zachowana. Książę Karol Danii zostaje królem Norwegii Haakonem

Norge blir et fritt land. Monarkiet opprettholdes. Prins Carl av Danmark blir Kong Haakon av Norge

1914–1918: I wojna światowa Norwegia jest neutralna, ale wielu norweskich marynarzy ginie w wojnie, ponieważ norweskie statki przewożą towary między walczącymi krajami.

1914–1918: 1. verdenskrig. Norge er nøytralt, men mange norske sjøfolk blir drept i krigen fordi norske skip frakter varer mellom de krigførende landene.

Tak kochanie, mówię teraz to samo co wcześniej, że jestem szczęśliwy i dziękuję mojemu twórcy za przybycie tutaj

Ja kjære, jeg sier det samme nå som før at jeg er glad og takker min skaper for at jeg kom hit

Bóg pobłogosławił moją pilność i gorliwość moich dzieci,

Gud har velsignet både min og mine barns flid og strevsomhet,

tak abym teraz, nie daj Boże, ujrzeć przed sobą lepszą i łatwiejszą przyszłość

slik at jeg nå, gud skje lov, kan se en bedre og lettere framtid i møte

Przyszłość, której nigdy nie miałem w Norwegii, bez względu na to, jak bardzo walczyłem i ciągnąłem

En framtid som jeg aldri hadde fått i Norge, uansett hvor mye jeg slet og slepte

Ale nie tylko dla mnie

Men ikke for meg alene

Przede wszystkim nie mogę się doczekać moich dzieci, ponieważ tutaj nie ma oznak przymusu ani obaw o dochody, o ile masz dobre zdrowie i pracę, a także trzeźwe i szczere zachowanie

Aller mest gleder jeg meg for mine barn, for her finnes det ikke tegn til noen tvang eller inntektssorger, så sant man har god helse og arbeidskraft, og dessuten en edruelig og oppriktig vandel

wynagrodzenie

hensyn

wyższe wynagrodzenie

høyere lønn

W okresie poprzedzającym II wojnę światową politycy w Norwegii chcieli, aby kraj był neutralny również podczas II wojny światowej.

I opptaktentil andre verdenskrig ønsket politikerne i Norge at landet skulle værenøytralt under andre verdenskrig også

Było jednak wielu Norwegów, którzy uciekli do Szwecji podczas wojny i pozostali tam w latach wojny.

Imidlertid var det mange nordmenn som flyktet til Sverige under krigen, og som fikk opphold der i krigsårene.

Udało im się to między innymi dlatego, że norweski fort przybrzeżny zdołał zatopić niemiecki okręt wojenny „Blücher”, gdy płynął do fiordu Oslo.

Det klarte de blant annet fordi et norsk kystfort greide å senke det tyske marineskipet «Blücher» da det var på vei inn Oslofjorden.

Na pokładzie „Blüchera” znajdowali się niemieccy żołnierze, którzy mieli wziąć udział w ataku na Norwegię.

Om bord i «Blücher» var det tyske soldater som skulle delta i angrepet på Norge.

To opóźniło atak tak bardzo, że królowi i rządowi udało się dostać w bezpieczne miejsce.

Dette forsinket angrepet så mye at kongen og regjeringen klarte å komme seg i sikkerhet.

Norwescy żołnierze przez jakiś czas walczyli z niemieckimi żołnierzami, ale w końcu musieli skapitulować.

. Norske soldater kjempet mot de tyske soldatene en stund, men til slutt måtte de kapitulere.

W tym czasie Norwegia miała nowy rząd, na którego czele stał norweski nazista Vidkun Quisling

Da hadde Norge fått en ny regjering ledet av den norske nazisten Vidkun Quisling

On i jego partia, Nasjonal Samling, dokonali zamachu stanu tego samego dnia, w którym zaatakowano Norwegię.

Han og partiet hans, Nasjonal Samling, gjorde statskupp samme dag som Norge ble angrepet.

Niemieckie siły okupacyjne mocno stłumiły wszelki opór

. Den tyske okkupasjonsmakten slo hardt ned på all motstand

Na początku norwescy bojownicy woleli prowadzić tajne audycje radiowe, gazety i tym podobne, ale w końcu udało im się również zorganizować operacje wojskowe.

I starten drev norske motstandsfolk helst med hemmelige radiosendinger, aviser og liknende, men etter hvert klarte de å organisere militæraksjoner også

Powstało wiele stacji transmisyjnych, które wysyłały tajne wiadomości do Anglii, a drogi ucieczki zarówno przez Morze Północne, jak i przez granicę do Szwecji były dobrze zorganizowane.

Det ble etablert mange sendestasjoner som sendte hemmelige meldinger tilEngland, og fluktruter både over Nordsjøen og over grensa til Sverige var godt organisert.

Na co dzień ludzie najbardziej odczuwali wojnę z powodu niedoborów żywności i bombardowań, zwłaszcza z Anglii

Til daglig merket folk krigen mest gjennom matmangel og bombeangrep, særlig fra England