pojęcia (prehistoria, mezopotamia, egipt, grecja

Abstrakcjonizm

sztuka nieprzedstawiająca świata rzeczywistego

anastyloza

rekonstrukcja starożytnych budowli

akant

ornamet imitujący rośline akantu (duże, głęboko wycięte liście i zebrane w kłos kwiatostany)

akroteriony

naszczytniki, element architektoniczny wieńczący wierzchołek jakiejś budowli. występował głównie w starożytnej architekturze Greckiej, etruskiej i Rzymskiej

agora

w miastach starożytnej Grecji centralny plac stanowiący ośrodek polityczny, administracyjny i religijny

abakus

najwyższa część głowicy w kształcie czworobocznej płyty

alabaster

drobnoziarnista odmiana gipsu, łatwa do obróbki, odznaczająca się znaczną przepuszczalnością światła i różnorodnością barw i wzorów.

amfora

gliniane naczynie greckie, zdobione dekoracją geometryczną lub figuralną.

antefiks

element architektury z kamienia, w formie ornamentowanej płyty zasłaniającej pokrycie dachu dachówką. ustawiony zwykle na gzymsie bocznych ścian budowli.

anthemion

starożytny ornament, składający sie z uszeregowanych na przemian elementów stylizowanej palmety np. z motywem roślinnym

anta

zakończenie wysuniętych bocznych ścian tworzących pronaos

apadana

w starożytnej Persji paradna sala audiencjonalna o stropie wspartym na kolumnach i otoczona portykiem o podwójnej kolumnadzie (np. apadana w Persepolis)

architraw

belka spoczywająca na kolumnach, najniższy i najważniejszy człon belkowania

astragal

ornament ciągły w formie półwypukłego pasma z pałeczek rozdzielonych pojedynczymi lub podwójnymi krążkami bądź perełkami

atrybut

przedmiot lub symbol pozwalający zidentyfikować przedstawioną postać, dodany jako jej znak rozpoznawczy (np. baranek - symbol Jezusa Chrystusa)

atlant

posąg mężczyzny w postawie stojącej służący za podporę zamiast kolumny, filara lub pilastra.

baza

podstawa kolumny, dźwigająca trzon

belkowanie

w porządkach klasycznych najwyższy, poziomy, spoczywający na kolumnach trójdzielny człon składający sie z architrawu, fryzu i gzymsu

brąz

stop miedzi z innymi metalami

ceramika

wypalane gliniane wyroby użytkowe i dekoracyjne, uformowane i zdobione w sposób artystyczny

cella (w Grecji), cella (w Rzymie)

najważniejsze pomieszczenie w starożytnej świątyni, w którym stał posąg bóstwa.

chlamida

używana w starożytnej Grecji, wierzchnia szata męska

chryzelefantyna

technika rzeźbiarska polegająca na stosowaniu złota i kości słoniowej w posągach montowanych na drewnianej konstrukcji

cyzelowanie

ręczna lub mechaniczna obróbka przedmiotów metalowych, stosowana w celu ostatecznego wykończenia powierzchni obiektu

dolmen

konstrukcja z pionowych płyt kamiennych przykrytych głazem, najczęściej służy jako grobowiec

echinus

dolna część głowicy doryckiej i toskańskiej w kształcie okrągłej poduszki, łącząca trzon kolumny z abakusem

enkaustyka

antyczna technika malarska w której spoiwem jest wosk pszczeli

entazis

lekkie wybrzuszenie trzonu w 1/3 wysokości, uwarunkowane względami optycznymi.

fibula

ozdoba służąca do spinania szat

firnis (pokost)

Jest specjalnym rodzajem glinki, oczyszczonej i wyszlamowanej. Zawierała ona tlenek żelaza oraz substancje alkaliczne. Pokrywano nią naczynie w całości lub w wybranych partiach, a następnie suszono, wykonywano rysunki i wkładano do pieca, po czym wypalano.

Fresk (al. Fresco, al. Secco)

technika malarstwa ściennego na mokrym tynku

fryz

pozioma część belkowania zawarta między architrawem a gzymsem; w porządku doryckim składa się z tryglifów i metop w innych porządkach jest gładki lub zdobiony motywami ornamentowymi albo figuralnymi

Gimnazjon

w starożytnej Grecji zespół budowli przeznaczonych do ćwiczeń gimnastycznych

glazura

cienka powłoka ze szkliwa nakładana na wyroby ceramiczne dla nadania im walorów dekoracyjnych, trwałości i zabezpieczenia przed przenikaniem wody.

Gzyms

element architektoniczny w postaci poziomej, zwykle profilowanej listwy wystającej przed lico muru, która chroni elewację budynku przed ściekającą wodą deszczową.

hieratyzm

tendencja w sztuce do uwypuklania w dziełach postaci, w celu pokazania ich dostojeństwa, jak również do ukazywania dostojności uroczystych rytuałów religijnych. W tej tendencji postacie są pokazywane jako zastygłe w pełnym wzniosłości bezruchu.

hieroglify

najwcześniejszy rodzaj pisma starożytnego Egiptu, obok pisma hieratycznego i demotycznego.

idol

figurki kultowe o uproszczonych lub zgeometryzowanych kształtach. charakterystyczne dla kultury morza egejskiego.

inkrustacja

barwne zdobienie powierzchni kamienia, metalu lub innego twardego materiału, różnymi (zwykle cenniejszymi) materiałami np. kość słoniowa, masa perłowa

ikonografia

nauka zajmująca się głównie rozpoznawaniem, klasyfikacją tematów ikonograficznych.

izokefalizm

rodzaj kompozycji wielofigurowej gdzie w całości, lub części przedstawienia, głowy postaci są na jednej wysokości.np. mozaiki z kościoła san apolinare nuovo w rawennie

Kromlech

krąg zbudowany z ustawionych pionowo kamieni, często wokół grobowca lub miejsca kultu. np Stonehenge w Anglii

Kurhan

rodzaj mogiły, w kształcie kopca o kształcie stożkowatym lub zbliżonym do półkolistego, z elementami drewnianymi, drewniano-kamiennymi lub kamiennymi w którym znajduje się komora grobowa z pochówkiem szkieletowym lub ciałopalnym.

kudurru

w starożytnej Mezopotamii stela kamienna ozdobiona reliefem w kompozycji pasowej i czasami zawierająca napisy w piśmie klinowym

kartusz

znak wyobrażający pętlę zw sznura z węzłem u dołu. definiował obszar, który obiega słońce, czyli świat

kanelury (żłobkowanie)

płytkie, wklęsłe pionowe wyżłobienia, zdobiące na całej długości trzon kolumny lub pilastra,

kanon

zasada kompozycyjna wg której rzeźbiarze, malarze i architekci komponowali swe dzieła

kapitel (głowica)

najwyższa, wieńcząca część kolumny, filaru lub pilastra, będąca pośrednim członem konstrukcyjnym między trzonem a belkowaniem.

kariatyda

podpora architektoniczna w formie postaci, najczęściej kobiecej dźwigającej na głowie jakiś el. budowli.

kaseton

wieloboczne, najczęściej kwadratowe, zagłębienie widoczne od spodu stropu, sklepienia lub kopuły charakterystyczne dla architektury rzymskiej i renesansowej.

kolumna

pionowa podpora architektoniczna o kolistym przekroju trzonu. Jeden z najstarszych i najpowszechniej stosowanych w architekturze elementów podporowo-dźwigowych pełniących funkcje konstrukcyjne, budowany od czasów starożytnych.

konsola

kolumienka lub podstawa do umieszczenia rzeźb figur, popiersi, wazonów, zegarów na tle ścian lub niszach.

kontrapost

zasada kompozycji polegająca na ustawieniu postaci ludzkiej tak, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze i na zrównoważeniu tej postawy lekkim wygięciem tułowia i ramienia w stronę odwrotną.

kontur

zarys kształtu postaci lub przedmiotu, linia obwodząca kształt na rysunku lub malowidle i odgraniczająca jedną płaszczyznę od drugiej.

kora

posąg stojącej, ubranej dziewczyny charakterystyczny dla monumentalnej rzeźby.

kotew

element konstrukcji stosowany do mocowania (kotwienia) monolitycznego podłoża, rzadziej do mocowania podłoża z otworami takiego jak cegły kratówki lub pustaki stropowe, stopy słupa z fundamentem, wsporników lub belek do słupów lub ścian itp.

krepidoma

w architekturze Greckiej zewnętrzna, widoczna część fundamentów ukształtowana w trzy stopnie, dookoła budynku po którym wstępowano na stylobat