biologia definicje 2

antyrównoległe nici DNA

nici dwuniciowej czasteczki DNA zorientowane w przeciwnych kierunkach: koniec 5' jednej nici znajduje się obok końca 3' drugiej nici.

aorta

największa, główna tętnica kręgowca; wychodzi z lewej komory serca (ptaków i ssaków) i rozgałęzia się, rozprowadzajac krew do wszystkich części ciała z wyjatkiem płuc.

Apicomplexa

grupa pasożytniczych protistów niemajacych narzadów ruchu; ich postaciami inwazyjnymi sa sporozoity.

apoenzym

białkowa część enzymu; a. wymaga obecności specyficznego kofaktora (np. koenzymu), aby mógł się stać aktywny, enzymem.

apomiksja

sposób rozmnażania polegajacy na bezpłciowym wytwarzaniu owoców i nasion.

apoplast

układ utworzony głównie ze ścian komórkowych komórek roślinnych. W obrębie a. odbywa się transport wody i soli mineralnych.

apoptoza

typ programowej śmierci komórki; a. jest procesem fizjologicznym zachodzacym podczas rozwoju organizmu oraz w ciagu jego dalszego życia.

Archaeplastida

monofiletyczna supergrupa eukariontów majacych plastydy otoczone dwiema błonami- zewnętrzna i wewnętrzna; obejmuje krasnorosty, zielenic i rośliny làdowe.

archaik, eon archaiczny

eon obejmujacy czas od powstania Ziemi, ok. 4,6 mld lat temu, do 2,5 mld lat temu; w tym okresie powstało życie.

archegonium, rodnia

wielokomórkowe gametangium żeńskie roślin (organ płciowy) zawierajace komörke jajowa.

archeony

organizmy prokariotyczne odznaczajace sie specyficznymi cechami, np. brakiem peptydoglikanu w ścianie komórkowej, odróżniajacymi je wyraźnie od bakterii. A. tworza jedna z dwóch domen organizmów prokariotycznych.

areał osobniczy

obszar geograficzny, który zwierzę rzadko odpuszcza.

askokarp

owocnik workowców

asocjacyjne obszary, a. okolice

obszary kory mózgowej łaczace obszary sensoryczne i motoryczne; sa odpowiedzialne za myślenie, uczenie się, pamięć, zdolności językowe i osobowość.

astrocyt

typ komórki glejowej, część a. jest zdolna do fagocytozy; inne reguluja skład płynu zewnatrzkomórkowego w ośrodkowym układzie nerwowym.

asymilacja azotu, przyswajanie azotu

przekształcenie nieorganicznego azotu (azotanów -NO3- lub amoniaku -NH3) w czasteczki organiczne budujace organizm, część cyklu azotowego.

asymilacja węgla, wiazanie węgla

reakcje redukcji w procesie fotosyntezy, polegajace na wbudowaniu węgla pochodzacego z dwutlenku węgla w czasteczki organiczne, z których ostatecznie powstaja weglowodany.

atom

najmniejsza czasteczka pierwiastka chemicznego zachowujaca jego właściwości chemiczne.

atomowa jednostka masy

przybliżona masa protonu lub neutronu, a dokładniej 1/12 masy atomu węgla, co równa się 1,660 540 x 10 '-27 kg; a.j.m. jest zwana również daltonem.

atomowa liczba

liczba protonów w jadrze atomu danego pierwiastka.

atomowa masa

całkowita liczba protonów i neutronöw w atomie, wyraża sie w atomowych jednostkach masy lub daltonach.

auksyna

hormon roślinny uczestniczacy w różnych typach wzrostu i rozwoju, np. wydłużaniu pędu, ukorzenianiu sadzonek, dominacji wierzchołkowej, do auksyn należy m.in. kwas indolilooctowy.

australopiteki

wczesne hominidy (Hominidae) żyjace, jak wykazały dane kopalne, w okresie 6-1 mln lat temu; rozróżnia się kilka gatunków należacych do trzech rodzajów: Ardipithecus, Austalopithecus, Paranthropus.

autoimmunizacyjna choroba

choroba polegajaca na tym, że organizm wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko własnym komórka lub tkankom.

autokrynna regulacja

typ regulacji, w której czasteczka sygnałowa (np. hormon) jest wydzielana do przestrzeni miedzykomórkowej i oddziałuje na komórki, które ja wytwarzaja.

autonomiczny układ nerwowy

część układu nerwowego obwodowego regulujaca czynność narzadów wewnętrznych cial, np. mięśni gładkich, mięśnia sercowego i gruczołów; dzieli się na współczulny (sympatyczny) i przywspółczulny (parasympatyczny) układ nerwowy.

autopoliploid

poliploid zawierajacy więcej niż dwa jednakowe zespoły chromosomów właściwe gatunkowi, do którego należy

autoradiografia I

metoda wykrywania substancji promieniotwórczej za pomoca emulsji fotograficznej czułejna emitowa e przez tę substancję promieniowanie

autoradiografia II

Sluży do badania lokalizacji w komórkach (tkankach) pierwiastków i zwiazków chemicznych znakowanych radioizotopami

autosom

każdy chromosom niebędacy chromosomem płci (X lub Y).

autotrof

organizm syntetyzujacy złożone zwiazki organiczne z prostych zwiazków nieorganicznych, zwany również producentem lub producentem I rzędu (pierwotnym).

Avogadro liczba

liczba jednostek (np. atomów, czasteczek, jonów) w jednym molu dowolnej substancji; wynosi ona 6,02x10'23.

azotowy cykl, krażenie azotu

krażenie azotu w biosferze Ziemi od środowiska abiotycznego poprzez organizmy żywe ponownie do środowiska abiotycznego.

azotu wiazanie, przyswajanie azotu

przekształcanie przez niektóre bakterie azotu atmosferycznego (N2) w amoniak (NH3); reakcja ta jest częścia cyklu azotowego.

bakterie I

organizmy prokariotyczne majace peptydoglikan w ścianie komórkowej

bakterie II

większość b. to destruenci, pozostałe natomiast sa pasożytami lub autotrofami. B. tworza jedna z dwóch domen organizmów prokariotycznych.

bakteriofag, fag

wirus infekujacy bakterie (dosłownie "zjadacz bakterii").

bańka

woreczkowata struktura, np. w uchu wewnętrznym- rozszerzenie przy końcu každego z przewodów półkolistych.

baroreceptory

receptory czuciowe w niektórych naczyniach krwionośnych wrażliwe na zmiany ciśnienia krwi.

Barra ciałko

skondensowany nieaktywny chromosom X widoczny w postaci gęstego skupienia w jadrze interfazowym komórek somatycznych samic ssaków.

barwnik

substancja wybiórczo absorbujaca światło o określonej długości fali.

bazydiokarp

owocnik grzyba podstawkowego (podstawczaka)

bazydiospora, zarodnik podstawkowy

jeden z grupy (zwykle czterech) zarodników płciowych powstajacych na podstawce podstawczaka.

bentos

zespół organizmów zamieszkujacych dno wód, organizmy te przyczepiaja sie do dna, dráżá w nich korytarze lub poruszaja sie po jego powierzchni.

beta-oksydacja

zachodzace przed właczeniem w cykl kwasu cytrynowego enzymateczne utlenienie kwasów tłuszczowych do grup acetylowych zwiazanych z koenzymem A.

bezjamowiec

zwierzę niemajace wtórnej jamy ciała (celomy).

bezkręgowiec

zwierzę niemajace kręgosłupa; b. stanowia około 95% wszystkich zwierzat.

bezpłodność mieszańców, sterylność mieszańców

mechanizm rozrodczej izolacji postzygotycznej polegajacy na niezdolności mieszańców międzygatunkowych do rozrodu.

beztleniowiec bezwzględny, anaerob obligatoryjny

organizm mogacy żyć jedynie w środowisku beztlenowym.

beztlenowiec względny, anaerob fakultatywny

organizm zdolny do oddychania tlenowego, lecz w warunkach beztlenowych zdolny także do uzyskiwania energii za pomoca fermentacji, np. drożdże.

beztlenowiec, anaerob

organizm zdolny do życia tylko w środowisku pozbawionym tlenu czasteczkowego.

beztlenowy, anaerobowy

zdolny do życia (organizm) lub zachodzacy (proces) tylkonw środowisku pozbawionym tlenu.

bezżuchwowce, bezszczękowce

gromada kręgowców niemajacych szczęk i parzystych kończyn, obejmujaca minogi, śluzice i wiele form kopalnych.

biała isiota, substancja biała

tkanka nerwowa mózgu i rdzenia kręgowego zbudowana z włókien nerwowycn mielinowych.

białka G

grupa białek wiażacych GTP i uczestniczacych w przenoszeniu sygnałów przez błonę komórkowa.

białka opiekuńcze, chaperony, chaperony molekularne I

białka wspomagajace właściwe zwijanie się innych białek w odpowiednia strukturę przestrzenna.

białka opiekuńcze, chaperony, chaperony molekularne II

b.o. nie ustalaja właściwej konformacji białek, lecz tylko ułatwiaja jej uzyskanie.

białka osocza

grupa białek, do których należa globuliny, albuminyi fibrynogen, znajdujacych się w osoczu krwi.

białka towarzyszace mikrotubulom, BTM I

grupa białek dzielonych na strukturalne i motoryczne.

białka towarzyszace mikrotubulom, BTM II

pierwsze reguluja formowanie mikrotubul i łacza je z innymi składnikami cytoszkieletu; drugie dyneiny i kinezyny, wykorzystujac ATP, przemieszczaja się wzdluż mikrotubul, uczestniczac w transporcie komórkowym.

białka wiażace chlorofil

około 15 różnych białek wiażacych się z czasteczkami chlorofiluw błonach tylakoidów.

białka wiażace jednoniciowy DNA

białka uczestniczace w replikacji DNA; wiaża się z rozdzielonymi nićmi DNA, zapobiegajac odtwarzaniu się podwójnej helisy DNA do chwili zakończenia kopiowania obu nici.

białko

wieloczasteczkowy zwiazek organiczny zbudowany z konwalencyjnie połaczonych aminokwasów; zawiera węgiel, wodór, tlen, azot, siarkę.

białko aktywujace geny katabolityczne

białko regulatorowe aktywowane przez przyłaczenie cAMP; w formie aktywnej stymuluje transkrypcję operonu lac i inne operony kodujace enzymy kataboliczne.

białko transbłonowe

integralne białko błonowe, tkwiace w dwuwarstwie lipidowej i przechodzace przez cała jej grubość.

białko wiażace androgeny

białko wytwarzane przez komórki Sertoliego w jadrach, wiaże testosteron.

biblioteka cDNA

zbiór fragmentów DNA będacych kopiami eukariotycznego mRNA pozbawionego intronów. Kopie te, zwane komplementarnym DNA (cDNA) uzyskuje się z udziałem odwrotnej transkryptazy.

biblioteka genomowa

zbiór tysięcy fragmentów DNA reprezentujacych cały DNA zawarty w danym genomie.

biegunowe jadra

haploidalne jadra komórki centralnej w woreczku zalażkowym roślin okrytozaláżkowych, łaczace się z gameta męska (jadrem plemnikowym) podczas zapłodnienia podwójnego w triploidalna (3n) komórke macierzystá bielma.

bierna odporność

odporność nabyta czasowo, uzyskana dzięki obecności przeciwciał wytworzonych przez inny organizm.

bierny kanał jonowy

kanał w błonie komórkowej umożliwiajacy transport specyficznych jonów, np. Na+, K+ lub Cl-

Bikonta

jeden z dwóch głównych kladów eukariontów majacy przodka odwóch wiciach.

binominalna nomenklatura, nazewnictwo dwuimienne

zasada konstruowania nazw gatunköw z dwóch wyrazów: pierwszego- będacego nazwa rodzaju i drugiego- będacego nazwa gatunku.

bioakumulacja

odkładanie się w organiźmie substancji toksycznych, np. pestycydów.

biofilm

nieregularna warstwa mikroorganizmów zanurzonych w wydzielanym przez nie śluzie, pokrywajaca stałe lub płynne podłoże.

biogeografia

gałaź biologii zajmujaca się geograficznym rozmieszczeniem organizmów na Ziemi w przyszłości i obecnie.

bioinformatyka

dyscyplina nauki zajmujaca się komputerowym gromadzeniem, przechowywaniem i porównaniem danych o sekwencji DNA różnych osobników jednego gatunku oraz różnych gatunków.

biologia systemowa

dziedzina biologii integrujaca wiedzę o poszczególnych częściach badanych układów w celu zrozumienia całości.

biologiczna różnorodność

różnorodność żywych organizmów rozpatrywana na trzech poziomach: genetycznym, gatunkowym i na poziomie ekosystemów, zwana również bioróżnorodnościa.

biologiczne spotęgowanie

wzrost stężenia zwiazków toksycznych w ciałach organizmów w miarę przechodzenia przez kolejne poziomy w sieci troficznej.

biom

duży wyodrębniony region biosfery charakteryzujacy się zbliżonymi: klimatem, gleba, flora, fauna.

biomasa

ilość żywej materii zawarta w organizmach ekosystemu wyrażona w jednostkach masy.

biopsja trofoblastu

metoda badań prenatalnych polegajaca na pobraniu fragmentu kosmyka łożyska i analizie jego komórek. Zaleta tej metody jest wczesna wykrywalność ewentualnych ciężkich wad płodu.

bioremediacja

biotechnologiczne oczyszczanie niebezpiecznie skażonego chemicznie środowiska (ladowego i wodnego) za pośrednictwem mikroorganizmów (bakterii lub grzybów) lub roślin (selektywnie akumulujacych toksyny).