WykładRóżnice01

Przedmiot badań psychologii różnic indywidualnych

Przedmiotem psychologii różnic indywidualnych są te zachowania i charakterystyki psychologiczne, które odznaczają się względną stałością: inteligencja, zdolności specjalne, osobowość, temperament, style funkcjonowania (style poznawcze, style radzenia sobie ze stresem) oraz determinanty różnic indywidualnych.

Kategorie opisu różnic indywidualnych (5- wymień)

1. Typ 2. Cecha 3. Wymiar 4. Czynnik 5. Styl

Co to jest TYP? (wg Sterna)

Typ to dominująca dyspozycja psychiczna bądź psychofizyczna, która przysługuje dającej się wyróżnić na jej podstawie grupie ludzi (Stern)

Co to jest TYP? (wg Junga)

Typ to powtarzający się charakterystyczny sposób, wzorzec tego co ogólne.

Czym są determinanty?

Czynniki warunkujące różnice indywidualne.

Różne kategorie (koncepcje typów) [każda koncepcja różni się od innej tym, że inne są kryteria podziałów (wymień- 4)

1. Biegunowa 2. Modalna 3. Szufladkowa 4. Wymiarowa

Biegunowa koncepcja typów. (podstawa podziału itd.)

Podstawa podziału: ekstremalne wartości cech. Tylko skrajności, ignoruje część, pomiędzy". Typowych skrajności jest raczej niewiele.(np. introwersja-ekstrawersja)

Modalna koncepcja typów.

Podstawa podziału: częstość występowania cech, ich natężenia. (np. introwersja, typ pośredni, ekstrawersja)

Szufladkowa koncepcja typów.

Podstawa podziału: zespół jakościowo odrębnych charakterystyk. Każda kategoria ma trochę inny zestaw charakterystycznych cech, nie pozwala na dostrzeżenie podobieństw (np. koncepcja temperamentów: choleryk, sangwinik itd.)

Wymiarowa koncepcja typów.

Podstawa podziału: natężenie cech. Poszczególne typy to konfiguracje natężeń cech. Wynika z krytyki podejścia szufladkowego - umożliwia różnicowanie w zakresie typów i dostrzeganie podobieństw.

Co to jest cecha?

Względnie stała, charakterystyczna dla jednostki zgeneralizowana tendencja do określonych zachowań przejawiająca się w różnych sytuacjach (ma charakter latentny, bezpośrednio nieobserwowalny).

Co to jest wymiar?

Pojęcie wprowadzone przez Wundta, stosowane wówczas, gdy wielkość cechy można mierzyć.

Co to jest czynnik?

Konfiguracja korelujących ze sobą cech (wynik analizy czynnikowej) [zwłaszcza w kwestionariuszu, gdzie każdy zbiór twierdzeń musi odpowiadać zakładanej strukturze w koncepcji temperamentu, wtedy jest trafny teoretycznie]

Co to jest styl?

Względnie stały, charakterystyczny dla jednostki sposób przebiegu jakiegoś procesu, czynności lub działania. (bardziej w koncepcjach poznawczych, ale też np. w radzeniu sobie ze stresem)

Aspekty kategorii typów (wymień 3)

1. Jest kategorią klasyfikacyjną 2. Stoi na pograniczu tego co ogólne i indywidualne 3. Granice między typami są rozmyte

Czym jest i czym zajmuje się genetyka zachowania?

Jest nauką z pogranicza genetyki i nauk o zachowaniu. Zajmuje się odpowiedzią na pytanie:, Natura czy wychowanie?"

Cel badań behawioralno- genetycznych.

Ustalenie udziału (wkładu) czynników genetycznych w ogólnej zmienności (wariancji) fenotypowej cech lub zachowań, przy jednoczesnej kontroli wpływów środowiskowych.

Genetyka zachowania dzieli się na:

1. Genetykę molekularną (zajmuje się strukturą DNA, układem i znaczeniem genów) 2. Genetykę ilościową, międzyosobniczą (zajmuje się interindywidualną zmiennością fenotypową; na ile coś jest determinowane genami)

2 podstawowe założenia genetyki zachowania

1. Jednostki w populacji różnią się zarówno z przyczyn genetycznych jak i środowiskowych, a genotyp i środowisko nie są skorelowane. WZÓR: Vp(zmienność fenotypowa)= Vg(zmienność genotypowa) + Ve(zmienność środowiskowa) 2. Zmienność w zakresie większości cech lub zachowań wynika z wpływów poligenicznych

2 rodzaje doboru rodziców i ich wpływ na zmienność danej cechy w populacji.

1. Pozytywny- na zasadzie podobieństwa cech (zmienność jest coraz większa; większe odchylenie, różnicowanie się skrajnych wartości 2. Komplementarny/dopełniający- na zasadzie przeciwieństwa (zmniejszanie się zmienności (mniejsze odchylenie, uśrednianie się)

Co to jest odziedziczalność?

Stosunek wariancji genotypowej do fenotypowej (czyli proporcja obserwowanej wariancji fenotypowej, którą można wyjaśnić wariancją genetyczną) h kwadrat (symbolicznie! nie podnosić!) = Vg (wariancja genotypowa): Vp (wariancja fenotypowa) *Vp = Vg + Ve(wariancja środowiskowa)

Odziedziczalność w znaczeniu wąskim.

W jakim stopniu cechy obserwowane w danej populacji są zdeterminowane wpływami addytywnymi. h kw. = Va (wariancja addytywnego czynnika genetycznego): Vp (wariancja fenotypowa)

Współczynnik odziedziczalności- założenia i ograniczenia (Erdle)

1. Ten wskaźnik nie odnosi się do jednostki, tylko do populacji 2. Wskaźnik odziedziczalności jest różny w różnych populacjach (zależy od środowiska i puli genowej) 3. Wskaźnik odziedziczalności zmienia się na przestrzeni czasowej w tej samej populacji (środowisko sprzyja ujawnianiu się cech lub je tłumi)

Dziedziczenie jednogenowe + Dlaczego większość poważnych chorób genetycznych jest recesywna, a nie dominująca?

1. choroba Huntingtona (allel dominujący- częstość 1:20000) 2. fenyloketonuria (allel recesywny- częstość 1:10000) [nosicielem recesywnym jest 1 osoba na 50] ODP. Ponieważ recesywne geny mogą przetrwać w nosicielach, którzy nie mają pełnych objawów, zaś geny dominujące powodują chorobę każdego nosiciela, co uniemożliwia/ogranicza jego zdolność do reprodukcji i przekazania tego genu dalej.

Dziedziczenie wielogenowe.

1. Schizofrenia (częstość 1:100) [zależność krzywoliniowa]; aż 10% populacji 2. Ogólne zdolności poznawcze np. iloraz inteligencji (zależność bardziej prostoliniowa, wprost proporcjonalne przyrosty); rola środowiska!- można mieć określone predyspozycje, które mogą ale nie muszą się ujawnić. *nieprostoliniowa zależność od pokrewieństwa: raczej nieaddytywne zależności *prostoliniowa zależność od pokrewieństwa: bardziej uzależniona od addytywnych wpływów.

Co to jest środowisko wspólne?

Czynniki środowiskowe, które upodabniają poszczególnych członków rodziny do siebie i zarazem odróżniają od członków innych rodzin. Czynniki: 1. Osobowość członków rodziny i rodzaj ich wzajemnych relacji (klimat rodzinny, styl wychowawczy); 2. Otoczenie fizyczne 3. Status socjo-ekonomiczny rodziny

Co to jest środowisko specyficzne?

Czynniki środowiskowe, które przyczyniają się do powstawania różnic między członkami danej rodziny. Czynniki: 1. Przypadkowe zdarzenia (choroby, wypadki) 2. Struktura rodziny, kolejność narodzin (ma wpływ nawet na rzeczy typu ekstrawersja!) 3. Interakcje między rodzeństwem (specyficzne traktowanie siebie nawzajem)

Interakcja genotyp- środowisko (Cooper i Zubek)

Kartka!

Trzy rodzaje koleracji genotyp-środowisko. (wymień + autorzy)

1. Pasywna 2. Reaktywna 3. Aktywna Autorzy: Plomin, DeFries, Loehlin

Korelacja pasywna.

Przekazowi genetycznemu danej cechy towarzyszy stworzenie warunków środowiskowych sprzyjających rozwojowi tej cechy np. muzykalni rodzice stwarzają dzieciom warunki do rozwoju zdolności muzycznych. Źródło wpływu środowiskowego: Rodzice i rodzeństwo

Korelacja reaktywna.

Jednostka podlega wpływom środowiska wynikającym z reakcji ludzi na jej zachowanie zdeterminowane genetycznie- np. uzdolnione muzycznie dzieci są zauważane jako takie przez nauczycielki muzyki. Źródło wpływu społecznego: Ktokolwiek.

Korelacja aktywna.

Poszukiwanie lub tworzenie warunków środowiskowych odpowiadających genotypowi- np. poszukujemy sobie odpowiedniego kierunku studiów, sami bierzemy los w swoje ręce. Źródło wpływu środowiskowego: Ktokolwiek lub cokolwiek.

Metody wykrywania różnych rodzajów korelacji genotyp- środowisko.

1. KORELACJA PASYWNA: - porównanie korelacji między miarami środowiskowymi i cechami dzieci w rodzinach nieadopcyjnych (naturalnych) i adopcyjnych - jeżeli korelacja jest wyższa w rodzinach nieadopcyjnych, to sugeruje to korelację pasywną gdyż dzieci w rodzinach nieadopcyjnych biernie dziedziczą zarówno geny jak i środowisko skorelowane z daną cechą. 2. KORELACJA REAKTYWNA I AKTYWNA (te same metody): - ta metoda korzysta z korelacji między cechami biologicznymi rodziców i środowiskiem rodzin ado

Co to jest gen?

Podstawowa jednostka dziedziczenia, zlokalizowana w chromosomach, decydująca o przekazywaniu cech potomstwu.

Co to są allele/allelomorfy/geny alleliczne?

Różne formy tego samego genu, powstałe w wyniku mutacji, zlokalizowane w identycznych miejscach chromosomów i wywołujące odmienne wykształcenie danej cechy. W komórkach organizmów diploidalnych (większość), każdy gen jest reprezentowany przez parę identycznych lub różnych alleli.

Co to jest genotyp?

Zespół wszystkich genów warunkujący właściwości dziedziczne danego organizmu. Każdy żywy organizm ma swój indywidualny zestaw genów, różny od genotypów innych osobników tego samego gatunku.

Co to jest fenotyp?

Zespół morfologicznych, anatomicznych, fizjologicznych, biochemicznych cech organizmu żywego, wykształcony w trakcie jego rozwoju osobniczego, a zależny od składu genowego osobnika i oddziałujących nań czynników środowiskowych.

Metody badań w genetyce zachowania- dwa podstawowe rodzaje badań, które pozwalają rozdzielić genetyczne i środowiskowe źródła podobieństw (wymień)

1. Badania bliźniąt (, eksperyment natury") 2. Badania adopcyjne (, eksperyment wychowawczy")

Pierwsze badania adopcyjne (co, kto, kiedy) (2)

1. IQ (Theis, 1924) 2. Schizofrenia (Heston, 1966)

Pierwsze badania bliźniąt (co, kto kiedy) (2)

1. Zmiany rozwojowe w podobieństwie bliźniąt (Galton, 1876) 2. Porównanie bliźniąt MZ i DZ pod względem IQ (Merriman, 1924)

Problemy w badaniu adopcyjnym.(3)

1. W Polsce nie można przeprowadzać badań adopcyjnych z powodu utajnienia danych. 2. Środowisko prenatalne- ponieważ biologiczna matka dostarcza środowiska prenatalnego swoim adoptowanym przez kogoś innego dzieciom, podobieństwo między dziećmi może odzwierciedlać prenatalne wpływy środowiskowe. ROZWIĄZANIE: Porównanie korelacji dziecko- matka biologiczna, dziecko- ojciec biologiczny, dziecko- przyrodnie rodzeństwo ze strony matki, dziecko- przyrodnie rodzeństwo ze strony ojca. 3. Selektywne umie

Badania zwierząt (2 rodzaje)

1. Badania selekcyjne- selekcjonowanie osobników rodzicielskich z wysokimi wartościami fenotypu, krzyżowanie ich i badanie ich potomstwa. 2. Chów wsobny- porównywanie chowów wsobnych, w których krzyżuje się organizmy spokrewnione ze sobą (kojarzenie krewniacze) przez co najmniej 20 pokoleń- w populacji pojawia się zbiór organizmów niemalże identycznych genetycznie w wyniku przekazywania genów w zamkniętym kręgu- można dzięki temu testować wpływ czynników zewnętrznych.

Czy założenie o równości wpływów środowiskowych jest uzasadnione?

1. Efekt etykietowania par bliźniąt był badany z wykorzystaniem bliźniąt MZ błędnie traktowanych przez rodziców jako DZ. 2. Gdy rodzice są przekonani, że ich bliźnięta są bliźniętami DZ, a w rzeczywistości są one MZ, nieprawidłowo etykietowane bliźnięta MZ są równie podobne behawioralnie jak prawidłowo etykietowane bliźnięta MZ (KENDLER, 1993) WIĘC: Traktowanie jako MZ czy DZ nie ma istotnego wpływu więc można założenie uznać za uzasadnione.

Czy bliźnięta są reprezentatywne dla ogólnej populacji?

1. Często rodzą się 3-4 tyg. przed terminem 2. Środowisko prenatalne może być niekorzystne, gdyż dzielą to samo łożysko. 3. Nowonarodzone są lżejsze o 30% od przeciętnego noworodka, jednak różnica zanika do czasu średniego dzieciństwa 4. W dzieciństwie mowa rozwija się nieco wolniej, jednak większość tych deficytów zanika w trakcie pierwszych lat nauki szkolnej. WIĘC: Występują pewne różnice, ale nie są one raczej znaczące. Jeżeli są to we wczesnych etapach i nie rzutują na badane korelacje w wa

Czy bliźnięta MZ są identyczne genetycznie?

W ostatnich latach podważa się założenie o 100% identyczności bliźniąt. W wyniku występowania tzw. efektu epigenetycznego następuje hamowanie transkrypcji DNA, co prowadzi do trwałego wyłączenia ekspresji genu- nie powoduje to zmiany sekwencji genów ale wpływa na ich aktywność.

Schematy łączne.

Połączenie badań adopcyjnych i bliźniąt.np. porównanie bliźniąt adoptowanych przez różne rodziny z bliźniętami wychowywanymi razem- stwierdzono, że MZ wychowywane od najwcześniejszych okresów życia osobno są właściwie takie same pod względem ogólnych zdolności poznawczych jak MZ wychowywane razem.

Badania Boucharda nad bliźniętami MZ.

Kartka!

Dlaczego wpływ genetyczny wzrasta w toku życia?

1. Względnie małe wpływy genetyczne występujące we wczesnych okresach życia kumulują się (efekt kuli śnieżnej) wywołując coraz silniejsze efekty fenotypowe. 2. Rodzice i nauczyciele wpływają znacząco na doświadczenie intelektualne małego dziecka, natomiast u dorosłych doświadczenie intelektualne jest wynikiem bardziej samodzielnej aktywności. Takie doświadczenie nie tylko odzwierciedla ale i wzmacnia wpływy genetyczne

Korelacja czynnika genetycznego u bliźniąt DZ jako funkcja wieku.

Korelacja spada (nieliniowo- początkowo wolniej) od 12-16 roku życia (najbardziej po 20)

Korelacja czynnika genetycznego u bliźniąt MZ.

Nie spada.

Czy w wieku dorosłym odziedziczalność jest większa? (tak/nie)

TAK.

Badania rodzinne nad specyficznymi zdolnościami poznawczymi (na podstawie Hawaii Family Study of Cognition, 1979).

- werbalne r= 0,61 (h kw. = 58%) - przestrzenne r= 0,64 (h kw. = 46%) - szybkość percepcyjna r= 0,45 (h kw= 58%) - pamięć r= 0,43 (h kw = 38%)

Udział czynnika genetycznego w wykonywaniu zadań poznawczych o różnych stopniach złożoności.

Im bardziej zadanie jest złożone (nasycone czynnikiem inteligencji ogólnej) tym wyższy jest wskaźnik odziedziczalności tej zdolności koniecznej do rozwiązania zadania. lub W miarę ze złożonością zadania wzrasta udział czynnika genetycznego.

Odziedziczalność (procenty)

- cechy osobowości/temperament: 42-57% - inteligencja: 22-85% (większy wpływ środowiska niespecyficznego) - zainteresowania: 31-39% (jw) - postawy społeczne: 0-65% (jw) - podatność na zaburzenia i choroby psychiczne: 20-80%

Czy selektywny dobór pozytywny wpływa na oszacowanie odziedziczalności?

Wpływa.Np. powoduje wzrost korelacji dla krewnych I stopnia. W wyniku selektywnego doboru, rodzeństwo jest bardziej do siebie podobne genetycznie, a także bardziej podobne do swoich rodziców. *w metodzie bliźniąt selektywny dobór zwiększa korelację dla DZ co zmniejsza różnicę między DZ i MZ, a w efekcie prowadzi do niedoszacowania. * w metodzie rodzic-potomstwo (rodzic biologiczny-jego dzieci adoptowane przez kogoś innego) selektywny dobór powoduje wzrost korelacji i zawyżenie odziedziczalności

Dlaczego bliźnięta MZ są więcej niż dwukrotnie bardziej podobne do siebie niż krewni I stopnia?

Z powodu nieaddytywnej wariancji genetycznej. Jesteśmy podobni do rodziców (krewnych I stopnia) w takim stopniu, w jakim każdy allel, który dzielimy z rodzicami, ma średni wpływ addytywny. Ponieważ nie mamy dokładnie takiej samej kombinacji alleli jak rodzice (dziedziczny tylko jeden allel z pary) różnimy się od rodziców z uwagi na interakcje nieaddytywne.